تاریخچه احداث راه‌آهن ایران در ۹۷ سال گذشته/ چقدر ریل در ایران ساخته شد؟
به گزارش خبر بندر امام خمینی(ره) به نقل از فارس، شاید در کوچه و خیابان از زبان برخی مردم شنیده باشید که بسیاری از خطوط ریلی فعلی کشور در زمان پهلوی ساخته شد و رضا شاه توجه خاصی به این موضوع داشته است.
اما با نگاهی کوتاه به تاریخچه ساخت راه‌آهن سراسری ایران در اسناد و منابع تاریخی انداخته شود، به طور واضح مشخص است که اگر پهلوی به موضوع ساخت ریل ورود کرد بیش از آنکه به اجرای این پروژه در راستای بهره‌مندی مردم و رشد اقتصادی کشور از محل حمل بار ریلی بیندیشد، تلاش کرد اهداف نظامی انگلیسیها را محقق کند. چنانکه انگلیسیها پیشنهاد ساخت همین خط آهن را به احمد شاه آخرین پادشاه سلسله قاجار را هم دادند اما علیرغم آنکه هم احمدشاه کم‌سن و سال بود و هم سلسله قاجار عموما سواد چندانی در حکومت‌داری نداشتند، احمدشاه شرط پذیرش پیشنهاد انگلیسیها را وصل کردن شرق و غرب ایران و گذشتن این خط از مراکز بار ایران عنوان کرده بود. صد البته این شرط مقبول انگلیسیها نیفتاد و چند سال بعد کلید پروژه خود را این بار با پول مردم ایران زدند. البته احمدشاه تنها کسی نبود که این مسیر را موافق منافع ایران نمیدانست.
تصویب لایحه راه‌آهن با وجود مخالفت مصدق
لایحه تأسیس «راه‌آهن سراسری ایران» روز چهارم اسفند ۱۳۰۵ شمسی به مجلس ارائه شد و با وجود مخالفت دکتر محمد مصدق برای ساخت خط ریلی در این مسیر، لایحه به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید. روز یکشنبه ۲۳ مهرماه ۱۳۰۶ کلنگ راه‌آهن توسط رضاشاه در محل فعلی ایستگاه راه‌آهن تهران بیرون از دروازه گمرک بر زمین زده شد و تکمیل آن ۱۱ سال طول کشید.
از همان وقت رسماً ساختمان راه‌آهن از سه نقطه جنوب و مرکز و شمال توسط کشور آلمان آغاز شد. هزینه ساخت این راه‌آهن عمدتاً از محل مالیات ویژه‌ای که بر چای و قند و شکر بستند تأمین شد و کسری آن نیز از طریق وام‌های بانکی و اعتبارات دولتی فراهم شد.
«راه‌آهن سراسری ایران» از جنوب تا شمال ایران کشیده شد، این راه‌آهن بندر شاهپور (بندر امام خمینی فعلی) در ساحل خلیج فارس را به بندر شاه (بندر ترکمن) در ساحل دریای مازندران وصل می‌کرد.
دولت بریتانیا از همان ابتدا اعتقاد داشت که این خطآهن باید از شمال به جنوب کشیده شود، تا بتواند جهت حمله احتمالی به روسیه و سپس شوروی پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ استفاده شود. این در حالی است که همان زمان نیز بسیاری از رجال سیاسی مانند دکتر مصدق معتقد بودند اگر منافع اقتصادی کشور و مردم مدنظر بود، راه‌آهن باید از شرق و استان سیستان و بلوچستان فعلی به غرب موازی با جاده ابریشم ساخته می‌شد.
در کتاب تاریخ بیست ساله ایران آمده است: احمدشاه در پاسخ به پیشنهاد انگلیسیها برای مذاکره در مورد ساخت راه‌آهن گفت: «راه‌آهنی که به صلاح و صرفه ایران است، راه‌آهنی است که از دزداب (زاهدان) شروع می‌شود و مسیر آن به اصفهان و تهران باشد و از آنجا به اراک و کرمانشاه متصل شود، یعنی از شرق به غرب ایران…و این راه برای ملت ایران نهایت صرفه را از لحاظ تجارت خواهد داشت، ولی راه‌آهن عراق به منجر خزر فقط جنبه نظامی و سوق‌الجیشی دارد و من نمی‌توانم پول ملت را گرفته یا از کشورهای خارج وام گرفته و صرف راه‌آهنی که فقط جنبه نظامی دارد نمایم.»
اما رضا شاه ساخت راه‌آهن جنوب غرب به شمال را مطابق با درخواست انگلیسیها در دستور کار قرار داد و این در حالی بود که همان طور که گفته شد کارشناسان وقت بر سودمندی راه‌آهن شرق و غرب از نظر تجاری و همچنین از جنبه نظامی تأکید داشتند.
این راه‌آهن، بدون آنکه راه‌آهنی تجاری و مسافری برای مردم باشد، مسیری نظامی در راستای منافع انگلیسیها بود؛ اما نکته جالب اینجاست که انگلیسیها برای ساخت آن کمترین تأمین اعتباری نه به صورت کمک بلاعوض یا سرمایه‌گذاری یا حتی وام انجام ندادند. فارغ از اینکه «بهره‌مندی مردم» سهمی در اولویت‌های ساخت این خطآهن نداشت.
به طور کلی در دوران حکومت دو پادشاه پهلوی بر ایران از سال ۱۲۹۹ تا سال ۱۳۵۷، یعنی در ۵۸ سال ۴ هزار و ۵۶۵ کیلومتر خطآهن در ایران ساخته شد که شرح آن گذشت.
پس از انقلاب اسلامی، از سال ۱۳۵۷ تاکنون در طول ۴۰ سال فعالیت، ۹ هزار و ۲۲۵ کیلومتر خطآهن ساخته و تحویل مردم شد و باید در نظر داشت که جمهوری اسلامی ایران هشت سال درگیر دفاع مقدس بود و در آن دوران بیشترین توجه به حفظ آب و خاک کشور، حفظ نظام و مقابله با پیش‌روی دشمن بود و امکان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها در ایران وجود نداشت.
این میزان توسعه خطوط ریلی بیش از دو برابر میزانی است که در ۵۷ سال پیش از آن در کشور احداث شده است.
در حال حاضر ۱۳ هزار و ۷۹۰ کیلومتر خطآهن در کشور وجود دارد و بسیاری از نقاط استراتژیک کشور با دیدگاه توسعه ترانزیت ریلی و حمل بار داخلی به ریل متصل است.
ایران هنوز در این زمینه راهبردی حمل و نقل ریلی کمبودهای مهمی دارد که از آن جمله می‌توان به عدم اتصال مراکز تولید و بار داخلی به شبکه ریلی کشور اشاره کرد. اما تلاش شده است با وجود پهناوری کشور، اغلب استان‌ها در راستای بهره‌مندی مردم، به ریل متصل شوند و این هدف تا حد قابل توجهی محقق شده است.
انتهای پیام/و